ଆମ ସମାଜରେ କାହିଁ କେଉଁ କାଳରୁ ଆର୍ଯ୍ୟ ହୁଅନ୍ତୁ ଅବା ଅନାର୍ଯ୍ୟ ହୁଅନ୍ତୁ ପ୍ରକୃତିର ପୂଜା କରିଆସୁଛନ୍ତି। ଆମେ ଜୀବ ଜଗତର ଆଧାର ଆମ ପ୍ରକୃତିକୁ ହିଁ ମାନୁ। ପ୍ରକୃତି କହିଲେ କେବଳ ଜଙ୍ଗଲ ବଣକୁ ବଝାଏନା ମାଆ ମଧ୍ୟ ପ୍ରକୃତି, ଧରା ମଧ୍ୟ ପ୍ରକୃତି ଓ ଦେବୀ ମାଆ ମଧ୍ୟ ପ୍ରକୃତି ସ୍ବରୂପ। ତେବେ ଏହି ଆରାଧନା ମଧ୍ୟରେ ଦଶହରା ବା ଦୁର୍ଗୋତ୍ସବ ସମଗ୍ର ଭାରତ ବର୍ଷରେ ବହୁତ ଆଡ଼ମ୍ବର ସହ ପାଳନ କରାଯାଏ। ଆମ ଓଡି଼ଶାରେ କିନ୍ତୁ ଦୁର୍ଗୋତ୍ସବ ପାଳନର କିଛି ସ୍ବତନ୍ତ୍ରତା ରହିଛି,ଯାହାକି ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ଦାଖାଯାଏ ନାହିଁ। ଏବଂ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଦୁର୍ଗୋତ୍ସବ ଏକ ଅନନ୍ୟ ପରମ୍ପରା।
ଉତ୍କଳରେ ଦୁର୍ଗାପୂଜା।
ସାଧାରଣତଃ ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ଦୁର୍ଗାପୂଜା ପାଳନ କରାଯାଏ କିନ୍ତୁ ଓଡି଼ଶାର ଦୁର୍ଗାପୂଜା ଭିନ୍ନ ଏକ ରଙ୍ଗର। ଓଡି଼ଶା ବାହାରେ ଏହାକୁ ନଅଦିନ(ନବରାତ୍ରୀ)ପାଳନ କରୁଥିବା ବେଳେ ଓଡି଼ଶାରେ ଏହା ଷୋଡ଼ଶ ଦିନାତ୍ମକ ପୂଜା।ଓଡି଼ଶାରେ ଦୁଇଭଳି ପୂଜା ହୋଇଥାଏ ଯଥା ପୀଠରେ ଓ ମଣ୍ଡପରେ। ପୀଠ ବା ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କରେ ଦେବୀ ଉତ୍ଥାପନ ପରେପରେ ମୁଳାଷ୍ଟମୀ ଠାରୁ ଏହା ଷୋଡ଼ଶ ଦିନ ପୂଜା ଆରାଧନା କରାଯାଏ(ମାଆ ବିମଳା,ମାଆ ମଙ୍ଗଳା,ମାଆ ବିରଜା ଇତ୍ୟାଦି) ଏଥିରେ ପ୍ରଥମ ଦୀବସରୁ ଘଟ ସଂସ୍ଥାପନା କରାଯାଇ ମାଆଙ୍କର ନାନାଦି ଦ୍ରବ୍ୟରେ ଷୋଡ଼ଶ ଉପଚାର ପୂଜା ଆରାଧନା କରାଯାଏ ଓ ବିଜୟା ଦଶମୀ ଦିନ ଘଟ ବିଷର୍ଜନ କରାଯାଏ। ଅନ୍ୟ ଭାବରେ ହେଉଛି ମଣ୍ଡପ ଦୁର୍ଗାପୂଜା ବା ମୃଣ୍ମୟୀ ପ୍ରତିମାଙ୍କର ପୂଜା।ମଣ୍ଡପମାନଙ୍କରେ ଷଷ୍ଠୀଠାରୁ ବିଲ୍ବବରଣ ଓ ଘଟ ସଂସ୍ଥାପନା କରାଯାଇ ପୂଜା କରାଯାଏ।ଓଡି଼ଶାରେ ସୁପ୍ରସିଦ୍ଧ ଦୁର୍ଗାପୂଜା ହୋଇଥାଏ କଟକରେ। ରୋପ୍ୟନଗରୀ କଟକରେ ଦୁର୍ଗାପୂଜାର ମାହାତ୍ମ୍ୟ ଅନେକ।
ଓଡି଼ଶାରେ ଦୁର୍ଗାପୂଜାର ଆରମ୍ଭ (ମଣ୍ଡପ)
ଯେପରି ଆମ ଦେଶରେ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ଦୁର୍ଗାପୂଜା ନିଆରା ସେପରି ଆମ ରାଜ୍ୟରେ କଟକର ଦୁର୍ଗାପୂଜା ନିଆରା। ତେବେ କଟକରେ ମୃଣ୍ମୟୀ ଦେବୀଙ୍କର ଆରାଧନା ପ୍ରଥମେ ହୋଇଛି ବୋଲି କିଛି ମତ ଦିଅନ୍ତି କିନ୍ତୁ ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଳାର ରାମେଶ୍ବରପୁର ଅଞ୍ଚଳରେ ୫୦୦ବର୍ଷ ତଳେ ଦୁର୍ଗାପୂଜାର ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ବୋଲି ମତ ଦିଆଯାଏ। ଏହା ବିଶ୍ବର ଏକ ପୂରାତନ ପୂଜାସ୍ଥାନ ଏବଂ ଏହା ଅଧୁନା ମଧ୍ୟ ଚାଲୁଅଛି। ସେହିପରି କଟକରେ ଯେବେ ନବଦ୍ବୀପରୁ ଚୈତନ୍ୟ ଦେବ ୧୫୧୨ ମସିହରେ ଓଡି଼ଶା ଆସିଲେ ପ୍ରତାପରୁଦ୍ର ଦେବଙ୍କୁ ଦେଖାକଲେ ସେତବେଳେ ଗଡ଼ ଥାଏ କଟକ ବାରବାଟୀରେ।ତେଣୁ ତାଙ୍କର ପରାମର୍ଶ କ୍ରମେ ପ୍ରଥମେ କଟକରେ ଦୁର୍ଗାପୂଜା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ବାଲୁବଜାର ଠାରେ ଯାହା ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମଧ୍ୟ ଚାଲିଛି ତେଣୁ ବାଲୁବଜାର ଠାକୁରାଣୀଙ୍କୁ ବଡ଼ ଭଉଣୀ କୁହାଯାଏ।ତେବେ ଏହି ମେଢ଼ ଆଜି କଟକରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଅଧୁନା ସମଗ୍ର ଓଡି଼ଶାରେ ବହୁତ ଚିତ୍ତାକର୍ଷକ ଭାବେ ପାଳନ ହେଉଛି।
ନିଆରା ପୁରୀର ଗୋଷାଣୀ ଯାତ;-
ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ସଂସ୍କୃତି ଓ ପରମ୍ପରାରେ ପୁରୀ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନର ଅଧିକାରୀ। ତେବେ ପୁରୀରେ ଦଶହରା ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଓ ନିଆରା ଭାବେ ପାଳନ କରାଯାଏ ଯାହାକୁ ଗୋଷାଣୀ ଯାତ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଆମେ ଯଦି ଗୋଷାଣୀ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ବୁଝିବା, ଏହା ଗୋଷାମଣୀ ଶବ୍ଦର ଏକ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଶବ୍ଦ।ତେବେ ଆମେ ଆମର ରାଜା ବା ମହପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଗୋସ୍ବାମୀ କହୁ ଯଥକ୍ରମେ ମହାରାଣୀ ବା ଦେବୀ ମାଆଙ୍କୁ ଗୋଷାମଣୀ ଡାକେ। ତେଣୁ ପୁରୀରେ ଦେବୀ ଦୁର୍ଗାଙ୍କୁ ସେହି ଅର୍ଥରେ ଗୋଷାଣୀ ଡକାଯାଏ ଯଥା,ଗେଲବାଇ ଗୋଷାଣୀ, ଜହ୍ନିଖାଇ ଗୋଷାଣୀ, ଶୁନ୍ୟ ଗୋଷାଣୀ ଇତ୍ୟାଦି। ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ଆମେ ଯଦି ପୁରୀର ମାଆଙ୍କୁ ସ୍ବରୂପକୁ ଧ୍ୟାନ ଦେବା ସେ ସବୁ ପାରମ୍ପରିକ ପଟ୍ଟଚିତ୍ର ଶୈଳୀରେ ଗଠନ। ତେଣୁ ଏଠାକାର ପୂଜାର ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ମାନ୍ୟତା ଅଛି।
ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଶକ୍ତି ଉପାସନା ବା ଦୁର୍ଗୋତ୍ସବ।
ସର୍ବ ରହସ୍ୟ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରହସ୍ୟ ହେଉଛି ତେଣୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଦୁର୍ଗୋତ୍ସବର ମହାତ୍ମ୍ୟ ଅନେକ। କ୍ଷେତ୍ରେଶ୍ବରୀ ବିମଳାଙ୍କ ପୀଠରେ ମୁଖ୍ୟ ରୂପରେ ଦୁର୍ଗୋତ୍ସବ ହୋଇଥାଏ ତାହା ସହି ନାରାୟଣୀ ମନ୍ଦିର ଓ ଉତ୍ତରାୟଣୀ ମନ୍ଦିରରେ ମଧ୍ୟ ଚଣ୍ଡି ଇତ୍ୟାଦି ହୋଇଥାଏ। ଏଥିପାଇଁ ଗଜପତି ମହାରାଜ ନିଜେ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ବରଣ କରିଥାନ୍ତି ଏହି ଷୋଡ଼ଶ ଦିନାତ୍ମକ ପୂଜା ନିମନ୍ତେ। ଶାରଦୀୟ ଦୁର୍ଗାପୂଜାର ସପ୍ତମୀ ଠାରୁ ନବମୀ ଯାଏଁ ମାଆ ବିମଳା ସର୍ବସାଧାରଣ ଦର୍ଶନ ଦିଅନ୍ତି ନାହିଁ,ତେଣୁ ବିମଳାଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧି ଭାବେ ଦର୍ଶନ ଦେଇଥାନ୍ତି ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରମୁଖ ଗୋଷାଣୀ କାକୁଡି଼ଖାଇ ଗୋଷାଣୀ। ଏହି ଦନମାନଙ୍କରେ ହୁଏ ଶାକ୍ତ ଗୁଣ୍ଡିଚା ବା ଗୁପ୍ତଗୁଣ୍ଡିଚା। ପ୍ରସିଦ୍ଦ ଦୁର୍ଗାମାଧବ ଉପାସନା।
ଯେ ଦୁର୍ଗାମାଧବଂ ନିତ୍ୟଂ ସ୍ମରନ୍ତି ଶ୍ରଦ୍ଧୟାନ୍ବିତେ ,
ସର୍ବବିଘ୍ନ ଭୟରେଷାଂ ବିନଶ୍ୟନ୍ତି ପଦେ ପଦେ ।।
ଶାରଦୀୟ ଷୋଡ଼ଶ ଦିନାତ୍ମକ ପୂଜାରେ ଦୁର୍ଗା ମାଧବ ଏକତ୍ର ଭଦ୍ରାସନରେ ରୁନ୍ଧା ହୋଇଥାନ୍ତି ଏବଂ ବିମଳା ମନ୍ଦିରରେ ବିଜେ କରିଥାନ୍ତି। ପ୍ରଥମ ୮ ଦିନ ସକାଳ ଧୂପ ସମ୍ପନ୍ନ ହେବା ପରେ ଦୁର୍ଗା ମାଧବ ଭଣ୍ଡାରଘର ନିକଟରୁ ବିମଳା ମନ୍ଦିରକୁ ବିଜେ ହୋଇଥାନ୍ତି । ସନ୍ଧ୍ୟା ଧୂପ ନୀତି ବଢିବା ପରେ ପୁନଃ ଭଣ୍ଡାରଘର ନିକଟକୁ ବାହୁଡ଼ି ଥାନ୍ତି । ଆଶ୍ୱିନ ଶୁକ୍ଳ ପକ୍ଷ ପ୍ରତିପଦାଠାରୁ ନବମୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରତିଦିନ ଦୋଳମଣ୍ଡପ ସାହିର ନାରାୟଣୀ ମନ୍ଦିରକୁ ରଥରେ ରଥଯାତ୍ରା କରିଥାନ୍ତି , ଏହାକୁ ଶାକ୍ତ ଗୁଣ୍ଡିଚା କୁହାଯାଏ। କିଛି ଗବେଷକଙ୍କ ମତରେ ଉକ୍ତ ପରମ୍ପରା ଆଦି ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ସମୟରୁ ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇ ଆସୁଛି।
ତେଣୁ କୁହାଯାଏ,
” ବିମଳା ସା ମହାଦେବୀ ଜଗନ୍ନାଥାସ୍ତୁ ଭୈରବଃ “
ଏହାକୁ କୁହାଯାଏ ଶାକ୍ତ ବା ଗୁପ୍ତ ଗୁଣ୍ଡିଚା।
ଦଶହରା ନା କି କେବଳ ମହିଷାର ବଧ ଏହିଦିନ ମଧ୍ୟ ଅଧର୍ମ ଉପରେ ଧର୍ମର ବିଜୟ ହୋଇଥିଲା ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ରାବଣ ପୋଡି଼ହୋଇଥାଏ ତାହାର କାରଣ ହେଉଛି ଏହିଦିନ ଶ୍ରୀରାମ ରାବଣର ଅହଂକାର ଶରୀରକୁ ବଦ୍ଧ କରିଥିଲେ।
ଶସ୍ତ୍ର ବା ଆୟୁଧ ପୂଜା
ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ହୁଏ ଶସ୍ତ୍ର ପୂଜା ବିଭିନ୍ନ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ଘରମାନଙ୍କର ଶସ୍ତ୍ର ସଜ ବସିଥାଏ। ଆୟୁଧ ପୂଜା ବା ଶସ୍ତ୍ର ପୂଜା ବହୁତ ପୁରାତନ କାଳରୁ ଚାଲୁଛି କାରଣ ଆୟୁଧ ହେଉଛି ଦେବୀଙ୍କର ପ୍ରମୁଖ ଶସ୍ତ୍ର। ଆମର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟରେ କିଛି ନା କିଛି ଶସ୍ତ୍ର ବା ଆୟୁଧର ବ୍ୟବହାର ତେଣୁ ଏହାର ପୂଜା କରାଯାଏ।
ଏହା ହେଉଛି ଓଡି଼ଶାରେ ହେଉଥିବା ଶାରଦୀୟ ଦୁର୍ଗୋତ୍ସବ। ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ଦୁର୍ଗୋତ୍ସବ ବା ପୂଜା ହେଉଥିବା ବେଳେ ଓଡି଼ଶାରେ ତାହାର ମାହାତ୍ମ୍ୟ ଅନେକ।
ଉପସ୍ଥାପନା: ଆଫତାବ
